Gaskończycy lubią się chwalić, że armaniak jest najstarszą brandy świata, ale ponieważ zawsze był to trunek lokalny, ludowy, to jego prawdziwa historia jest mało znana, bo nie pojawia się w księgach handlowych czy ogłoszeniach – jak choćby młodszy brat, koniak. Jest wprawdzie źródło, które dowodzi, że w Gaskonii sztuka destylacji znana była 150 lat wcześniej niż w Cognac, co jednak nie znaczy, że pierwsze laboratoryjne próby destylacji wina, to był już szlachetny trunek. Początkowo alkohol był głównie składnikiem różnych tynktur zdrowotnych – syropów, naparów, balsamów, nawet maści.
Armaniak powstaje z gaskońskich winogron i jest destylowany w Gaskonii, ale może być sprzedawany luzem (w beczkach, cysternach) i butelkowany gdzie indziej – zarówno we Francji (m.in. butelkują go negocjanci w: Cognac, Normandii, Burgundii, Bordeaux czy Alzacji), jak i w krajach, które były tradycyjnymi importerami armaniaku, a jest to długa lista.
W Gaskonii nietrudno spotkać osoby w wieku 100 i więcej lat. Z badań chemicznych wynika, że ze wszystkich mocnych alkoholi armagnac zawiera najwięcej antyoksydantów, polifenoli, które wspierają naturalne mechanizmy obronne komórek człowieka, są powszechnie uważane za środek prewencyjny w zapobieganiu chorobom jak: nowotwory, choroby krążenia czy niedokrwienie serca.
Gaskonia została wyodrębnioną francuską prowincją w 1598 roku, w czasach panowania Henryka IV. Rozciąga się od Pirenejów po Bordeaux, z główną rzeką Garonną. Najważniejszym miastem w sercu regionu jest Gers. To rolniczy region, uprawia się tu głównie winorośl i kukurydzę. Tę ostatnią z myślą o wykarmieniu milionów gęsi, które potem zostaną wykorzystane do przygotowania foie gras. Region apelacyjny armaniak dzieli się na trzy części: Haut, Bas i Tenareze. Dopuszczone szczepy winogron to: baco 22a, clairette, colombard, folle blanche, plant de graisse, mauzac blanc, meslier st François, ugni blanc, a także praktycznie nie używane do destylacji jurançon blanc i st Emilion. Obecnie dominuje ugni blanc, to ponad połowa nasadzeń przeznaczonych na armaniak. Jakość armaniaku certyfikuje BNIA – Le Bureau National Interprofessionnel de l’Armagnac, jednak część małych producentów nie jest zadowolonych ze współpracy z organizacją – Gaskończycy nie lubią, gdy ktoś im mówi, jak mają teraz robić coś, co potrafią robić od pokoleń. BNIA wyodrębnia cztery apelacje dla armaniaku, trzy tradycyjnie wyodrębnione przez terroir: Bas, Ténarèze i Haut i nową, czwartą, która kodyfikuje produkcję Blanche Armagnac, który nie jest starzony.
Zbierając materiały do książki, którą właśnie piszę, spędziłem wspaniały czas w Château de Laubade, korzystając z gościnności Arnaud Lesgourgues. Trudno nie pokochać tego eksplodującego zielenią małego regionu, gdzie czas jakby zatrzymał się 100, 150 lat temu. Stare piwnice, pokryte pleśnią beczki, zameczki i pałace, ale też zwykłe farmy i gaskońscy winogradnicy, którzy od pokoleń korzystają z dobrodziejstwa przewoźnych alembików, zachowując krzepkość, serdeczność i poczucie humoru. Region, który wydaje się być oddalony od cywilizacji, w wielu miejscach nie mają zasięgu telefony komórkowe, nie ma internetu, sklepy zamykane są wcześnie. Jedyny region na świecie, gdzie można spróbować trunków, które mają ponad sto lat i nie wydać fortuny. Odwiedzając dużych i małych producentów armaniaku, miałem kilkukrotnie próbować takich, które mają ponad 100, a nawet i 130 lat. Jest to wielkie duchowe doświadczenie, świadomość obcowania z historią poprzez degustowanie trunku, będącego dziełem wielu pokoleń. Trunku, który powstawał w czasach przed filokserą, ze szczepów winogron, których nazw nikt nie pamięta, bo nikt ich nie rejestrował, destylowanego na prymitywnych urządzeniach, przez prostych ludzi, a przecież po upływie tylu lat będącego najbardziej szlachetnym z alkoholi. Nadużywane określenie „złoto w kieliszku” tu nabiera sensu.